Σκέψεις περί Παιδείας...

Παιδεία δεν είναι η υιοθέτηση πολιτικών στερεοτύπων. Παιδεία δεν είναι το προϊόν της «πολιτικώς ορθής» σκέψης που αναμασά και ενίοτε επιβάλλει η κουλτούρα των ΜΜΕ τις 2-3 τελευταίες δεκαετίες διαμορφώνοντας, εν πολλοίς, τη ρητορική και τις πρακτικές του αγελαίου ανυποψίαστου όχλου.
Αναρωτηθείτε: κατά πόσο διαφέρουν οι «ελεύθερες» γνώμες μας; Είναι πραγματικά ελεύθερες και που έγκειται η διαφορετικότητα και η ιδιαιτερότητά τους;

Ο ληστής Προκρούστης προσκαλούσε τα θύματά του να ξαπλώσουν σ' ένα σιδερένιο κρεβάτι (τη λεγόμενη Προκρούστεια κλίνη) κόβοντας το τμήμα του σώματός τους που περίσσευε από αυτό (αν το θύμα ήταν ψηλότερο) ή τραβώντας τα άκρα τους για να φτάσουν στο μήκος του (αν το θύμα ήταν κοντύτερο). Όπως φαίνεται και στο ερυθρόμορφο αγγείο, ο Θησέας τιμώρησε τον Προκρούστη για την αιματηρή του δράση, τοποθετώντας τον στο ίδιο του το κρεβάτι.

Η θεμελιώδης αρχή της παιδείας είναι η σωστή ανατροφή (Πλάτων, Νόμοι). Η καλλιέργεια της αρετής είναι έργο παιδείας (Πλούταρχος, Ηθικά). Και όπως λέει ο Πλάτων στην Πολιτεία: «Μια μόνο μορφή της αρετής υπάρχει, άπειρες όμως της κακίας». Συνεπώς, η παιδεία δεν πρέπει να υπηρετεί δόγματα, αλλά την ελευθερία και τον πολιτισμό (βλ. το διαχρονικό ορισμό του). Να υπηρετεί την ολοκληρωμένη σκέψη. Να υπηρετεί το ωφέλιμο και όχι το ευχάριστο. Να υπηρετεί την εντιμότητα σε κάθε επίπεδο. Να πλάθει ευγενείς και γενναίες ψυχές και να αναμορφώνει τον πολίτη, τόσο στο πνεύμα όσο και στο σώμα. Να μην ρέπει προς το μέτριο, αλλά προς το άριστο και το υψηλό, ενισχύοντας τις αρετές της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης, τις αξίες και τα ιδανικά, κάτι που απαιτεί (πνευματικό και σωματικό) κόπο και παραγωγή έργου. Ο μεγάλος ποιητής και διανοητής Charles Baudelaire εναντιώνεται στη ρήση του Sir Marc Girardin: «Ας είμαστε μέτριοι!» η οποία «εμπεριέχει τεράστιο μίσος ενάντια στο έξοχο». Και ο Νίτσε, στο Λυκόφως των Ειδώλων, συμπληρώνει: «Για τον μέτριο, το να είσαι μέτριος είναι ευτυχία».

Εν αντιθέσει, τα διαφόρου τύπου σύγχρονα δόγματα (πολιτικά, θρησκευτικά, κλπ), που υπηρετούν διαφόρων ειδών συμφέροντα, για να μπορέσουν να επιβιώσουν και να συνεχίσουν το έργο τους, οφείλουν να προάγουν τη μετριότητα και να αντλούν όσο περισσότερη «πελατεία» γίνεται. Στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν τον κόσμο, τοποθετούν αντιλήψεις και συμπεριφορές σε «κουτάκια» (ταμπέλες) και επαφίενται στο συναίσθημα, φωνασκώντας (με διάφορους έντεχνους ή άτεχνους τρόπους) ως σύγχρονοι "ιεροεξεταστές" ή και "ιεραπόστολοι", μη διστάζοντας να προβοκάρουν τους «άλλους» (ιθαγενείς;), να καλλιεργήσουν φόβο και να διαστρεβλώνουν νοήματα. Προκρούστεια λογική – Προκρούστεια πρακτική… Στις μέρες μας, όπου η μετριότητα και η Προκρούστεια κλίνη κυριαρχούν, φαντάζει επιβεβλημένη μια επάνοδος του Θησέα.

Στο συναίσθημα και στα στερεότυπα (βλ. ορισμό τους) καταφεύγουν όσοι θέλουν να πετύχουν τους σκοπούς τους, αλλά δεν μπορούν να το κάνουν μέσω του ορθολογισμού, της ολοκληρωμένης κριτικής σκέψης και, πολλές φορές, μέσω της ηθικής, της αρετής και της αξιοσύνης. Δηλαδή, δεν μπορούν, κατ' ουσίαν, να αντιμετωπίσουν το «εμπόδιο» της παιδείας (άσχετα αν αναφέρονται σε αυτή και την επικαλούνται για ωφελιμιστικούς λόγους). Έτσι, προσφεύγουν στην εμπορία συναισθήματος και τη δημιουργία ή αναπαραγωγή και διάδοση αρνητικών στερεοτύπων (κατ' επιλογή). Και, συχνά, λόγω της επίμονης και υπερβατικής αυτής τους προσπάθειας, ξεγελασμένα ίσως από την ρητορεία, την πολυμάθεια (που δεν αποτελεί γνώση από μόνη της) και τη δημαγωγία, πείθονται τα πλήθη --ειδικά όταν πρόκειται για λαούς που λειτουργούν περισσότερο με το συναίσθημα, όπως ο δικός μας-- και χάνεται το μέτρο… Έτσι τοποθετούνται οι βάσεις υποθήκευσης του συλλογικού μέλλοντος.

Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, αρκετοί καλοθελητές (είτε συνειδητά, είτε όχι), στολισμένοι με όμορφο περιτύλιγμα (π.χ. κάποιες ορθές και τεκμηριωμένες θέσεις, «γραβάτα» επικοινωνιακής τακτικής), ορμώμενοι από το γενικότερο έλλειμμα παιδείας, ορισμένες φορές «διυλίζουν τον κώνωπα και καταπίνουν τη κάμηλο», βλέποντας κοντόφθαλμα, (υπερ)εστιάζοντας επιλεκτικά και κρίνοντας μεροληπτικά, αναλύοντας μονομερώς πράγματα και καταστάσεις που πολλές φορές δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν, ούτε να κατανοήσουν, ούτε να αναζητήσoυν παραπέρα, διότι πρωτίστως δεν τους απασχολεί να το κάνουν (έχοντας προ πολλού διαμορφώσει έναν υπεφίαλο "market-oriented" δογματισμό... που ενίοτε βαφτίζουν και «προοδευτισμό»). Χαρακτηριστικό το ότι συνήθως ενοχλούνται από την έκφραση μιας «άλλης άποψης» (άσχετα αν εκφράζει μειονότητες ή πλειονότητες πολιτών), την οποία άμεσα προσπαθούν να «δαιμονοποιήσουν» ή και να αποκλείσουν. Συνήθεια χρόνων πολλών... Μπορούμε να αναγνωρίσουμε πολλά τέτοια παραδείγματα στην καθημερινότητά μας (βλ. κομματικοί πάτρωνες και λαλίστατοι πολιτικολόγοι, ανίκανοι πολιτικοί, αργόσχολοι συνδικαλιστές, εθελοντές βιτρίνας, συγκεκριμένοι ειδησεογραφικοί ιστότοποι, εφημερίδες, κ.α.) και σε αρκετές περιπτώσεις να αποτιμήσουμε τη συνέργια-συνεργασία τους.

Όμως, η ανθρώπινη «πραγματικότητα» ως αποτέλεσμα αμφίδρομων σχέσεων και αλληλεπιδράσεων που μεταβάλλονται στο χώρο και στο χρόνο είναι σύνθετη και πολύπλοκη, γι' αυτό και δεν μπορεί να ερμηνευτεί βάσει κάποιου δόγματος. Το ίδιο και ο ανθρώπινος νους… Κατά συνέπεια, ο ρόλος της παιδείας είναι πρωτεύουσας σημασίας. Το συμπέρασμα αυτό παρόλο που είναι ευρέως αναγνωρισμένο και αποδεκτό, δεν βρίσκει την εφαρμογή του στην πράξη. Εξ ου και η ρήση του μεγάλου Σολωμού: «Δυστυχισμένε μου λαέ καλά και αγαπημένε. Πάντα ευκολόπιστε και πάντα προδομένε». Όπως λέει και ο Αριστοτέλης στα Μεταφυσικά του, η γνώση της αλήθειας προυποθέτει γνώση της αιτίας, οπότε απαιτείται και σωστός απολογισμός της πρότερης κατάστασης (βλ. την Προκρούστεια κλίνη στην περίπτωσή μας). Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι, σύμφωνα με νόμο της φυσικής, η δράση φέρνει αντίδραση. Αλήθεια, πόσοι πραγματικά μπορούν να διαβάσουν πίσω απ’ τις γραμμές;

Φύλακες (κατά Πλάτωνα), γρηγορείτε, οι καιροί είναι δύσκολοι… και το πρόσωπο της αλήθειας, που (αχνο)φαίνεται λόγω της αποσύνθεσης και της μετάβασης από την εποχή της διαφθοράς και της στασιμότητας, της παρατεταμένης και πλαστής ευμάρειας, σε μια άλλη εποχή, φαντάζει όλο και πιο σκληρό…ενάντια στην πολυπρόσωπη Λερναία Ύδρα και στον κακό μας εαυτό.

Αναδημοσίευση από το ιστολόγιο "Ξίφος και Πένα"