Μεγαλουπόλεις: Μία μεγάλη διαταραχή στο περιβάλλον

Η δημιουργία μιας πόλης σε μια περιοχή συνεπάγεται βαθιά αλλοίωση των φυσικών διεργασιών. Το δομημένο περιβάλλον επιδρά σε πολλούς τομείς και προκαλεί ριζικές αλλαγές γύρω του. Αναλυτικότερα, με την κατασκευή μιας μεγάλης πόλης:

Επηρεάζεται η υδρολογία της περιοχής επειδή αλλάζει η μορφολογία και η διαπερατότητα του εδάφους:

• Διευθετούνται οι ποταμοί ή τα ρέματα (καλύπτονται, μπαζώνονται, εγκιβωτίζονται κ.τ.λ.).
• Τα κτίρια και οι δρόμοι δημιουργούν μια αδιάβροχη επιφάνεια επειδή καλύπτεται το έδαφος με άσφαλτο ή με τσιμέντο σε ποσοστό 80% η και 100% της επιφάνειας. Αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών είναι το νερό να μην απορροφάται από το έδαφος, να προκαλούνται πλημμύρες και να πέφτει η στάθμη των υπόγειων νερών.
• Μερικές φορές η έντονη άντληση των υπόγειων νερών για οικιακή ή βιομηχανική χρήση κάνει το νερό υφάλμυρο και προκαλεί καθίζηση του εδάφους.
• Επειδή η πόλη με τα κτίριά της έχει έντονο ανάγλυφο, η ταχύτητα των ανέμων που φέρνουν βροχή μειώνεται και έτσι οι βροχοφόρες αέριες μάζες μένουν περισσότερο χρόνο πάνω από την πόλη και παρατηρείται μεγαλύτερο ύψος βροχοπτώσεων.

Μεταβάλλεται το μικροκλίμα της περιοχής καθώς η δόμηση επιδρά σ’ αυτό μέσα από τις παρακάτω διαδικασίες:

• Τα οικοδομικά υλικά που χρησιμοποιούνται για το χτίσιμο των πόλεων έχουν μεγαλύτερη θερμοχωρητικότητα και θερμοαγωγιμότητα σε σχέση με το έδαφος. Δηλαδή οι τοίχοι, τα πλακόστρωτα και η άσφαλτος λειτουργούν σαν θερμοσυσσωρευτές που αποταμιεύουν θερμότητα την ημέρα και την εκπέμπουν την νύχτα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται υπερθέρμανση και να αλλάζει το κλίμα της περιοχής.
• Τα υψηλά κτίρια μεταβάλλουν το ανάγλυφο και αλλάζουν την κίνηση των ανέμων. Μερικές φορές τα κτίρια και οι δρόμοι δημιουργούν σήραγγες που αυξάνουν την ταχύτητα του ανέμου.
• Το κέντρο της πόλης λόγω των πολλών δραστηριοτήτων έχει πολλά καυσαέρια και ο αέρας είναι πιο θερμός (διαφορά 1 έως 3 βαθμοί Κελσίου) απ’ ότι στην περιφέρεια. Δημιουργείται έτσι ένα κέντρο χαμηλών πιέσεων. Αν στην περιφέρεια, δεν υπάρχουν εργοστάσια, αλλά αντίθετα υπάρχουν ζώνες πρασίνου, ο αέρας είναι πιο ψυχρός και κινείται προς την πόλη. Έτσι ανανεώνεται και καθαρίζεται η ατμόσφαιρα των πόλεων. Για να κινείται άνετα ο αέρας μέσα στην πόλη χρειάζεται ειδικός πολεοδομικός σχεδιασμός. Το ύψος των κτιρίων π.χ. πρέπει να αυξάνεται από την περιφέρεια προς το κέντρο και όχι αντίθετα, οι δρόμοι να είναι ακτινωτοί κ.ά.. Η σωστή διάταξη των δρόμων και των δεντροστοιχιών αποτρέπει τη δημιουργία του φαινομένου της σήραγγας που αναφέραμε πιο πάνω. Ο προσανατολισμός των δρόμων είναι δυνατόν να επηρεάσει τη βλάστηση, π.χ. δρόμοι με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά επειδή σκιάζονται το μεσημέρι, δημιουργούν ευνοϊκό μικροκλίμα για τη βλάστηση.
• Τα αιωρούμενα σωματίδια από τις διάφορες δραστηριότητες της πόλης αντανακλούν έντονα την ακτινοβολία του ήλιου, συμβάλλοντας έτσι στην αλλαγή του κλίματος.

Ασκείται μεγάλη πίεση στα φυσικά οικοσυστήματα, καθώς η πόλη συνεχώς επεκτείνεται και αναπτύσσει οχληρές δραστηριότητες. Όταν λέμε οικοσύστημα εννοούμε μια φυσική ενότητα, που περιλαμβάνει:

• Ένα χώρο που έχει ορισμένα φυσικά χαρακτηριστικά όπως είναι το έδαφος, η θερμοκρασία, το φως, το νερό, ο αέρας, κλπ. Αυτοί είναι οι αβιοτικοί παράγοντες και προμηθεύουν τους οργανισμούς με τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες.
• Ένα σύνολο από ζωντανούς οργανισμούς, (φυτικοί, ζωικοί, βακτηρία, μύκητες) που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και αποτελούν, μαζί με τα απορρίμματα τους τους βιοτικούς παράγοντες του οικοσυστήματος.

Η σχέση βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων και η ροή ύλης και ενέργειας στο οικοσύστημα

• Μια διαρκή ροή ενέργειας από τους ζωντανούς οργανισμούς στο περιβάλλον και αντίστροφα. Επειδή η ενέργεια, σε αντίθεση με την ύλη, δεν διατηρείται σταθερή αλλά συνεχώς υποβαθμίζεται (μετατρέπεται σε θερμότητα), το οικοσύστημα έχει ανάγκη από μια εξωτερική πηγή ενέργειας. Η πηγή αυτή είναι ο Ήλιος.

Η φύση στην πόλη

Τα φυτά με τη σπουδαία λειτουργία της φωτοσύνθεσης μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε χημική, δηλαδή την κλείνουν μέσα στα χημικά μόρια των τροφών που παρασκευάζουν. Αναλυτικότερα, τα φυτά, με τη βοήθεια της χλωροφύλλης, μπορούν να δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και με αυτή να μετασχηματίζουν απλές ανόργανες ουσίες όπως είναι:

• το διοξείδιο του άνθρακα και
• το νερό με
• τα διαλυμένα θρεπτικά άλατα (νιτρικά, φωσφορικά, καλίου κ.ά)
• σε σύνθετες οργανικές ουσίες (τροφές) όπως είναι:
• τα σάκχαρα (γλυκόζη) και ταυτόχρονα   
• να ελευθερώνουν οξυγόνο.

Οι ουσίες αυτές αποτελούν τροφή τόσο για τα ίδια τα φυτά όσο και για τους φυτοφάγους οργανισμούς. Έτσι τα φυτά θεωρούνται αυτότροφοι οργανισμοί και αποτελούν την τροφική βάση στην οποία στηρίζεται όλο το οικοσύστημα.

Μεταξύ των διαφόρων οργανισμών του οικοσυστήματος αναπτύσσονται τροφικές σχέσεις. Κάθε οργανισμός τρώει και τρώγεται από άλλους. Από τις σχέσεις θηρευτή - θηράματος δημιουργούνται οι τροφικές αλυσίδες.

Οι διάφορες ουσίες που ανταλλάσσονται μεταξύ των ζωντανών οργανισμών και του αβιοτικού περιβάλλοντος τους διαρκώς ανακυκλώνονται και παρατηρούμε στη φύση διάφορους κύκλους ουσιών, όπως είναι ο κύκλος του νερού, του άνθρακα, του οξυγόνου, του αζώτου του φωσφόρου κλπ.

Για την ανακύκληση των υλικών στη φύση σημαντικό ρόλο παίζουν οι αποικοδομητές, δηλαδή τα βακτήρια και οι μύκητες, οι οποίοι διασπούν τους νεκρούς οργανισμούς και τα απορριμματά τους και επαναφέρουν στο χώμα τα ανόργανα άλατα (νιτρικά, φωσφορικά κ.ά.).

Η διαρκής αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση μεταξύ βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων είναι ένα χαρακτηριστικό των οικοσυστημάτων.

Οικοσύστημα μπορεί να είναι ένα δάσος, μια λίμνη, ένα ποτάμι.

Μπορούμε επίσης να θεωρήσουμε σαν ένα είδος απλού οικοσυστήματος τον κήπο μας, τη λιμνούλα του πάρκου της πόλης μας, έναν ακάλυπτο χώρο που έχει λίγη φυσική βλάστηση, κλπ.

Οι πόλεις αλλοιώνουν τους αβιοτικούς παράγοντες στους οποίους έχουν προσαρμοσθεί οι ζωντανοί οργανισμοί και οι οποίοι είναι καθοριστικοί για το είδος των οργανισμών που θα επιζήσουν σε μια περιοχή. Καταστρέφουν έτσι τα φυσικά οικοσυστήματα και την άγρια ζωή.

Διαχείριση μεγαλουπόλεων σήμερα