Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου 2012

Sol Invictus - ο Ανίκητος Ήλιος και τα Χριστούγεννα


Το χειμερινό ηλιοστάσιο ως φυσικό φαινόμενο

Στο ετήσιο ταξίδι της Γης γύρω από τον Ήλιο, η μέρα και η νύχτα ανταλλάζουν ρόλους με έναν ρυθμό που κορυφώνεται στα δύο ηλιοστάσια και ισορροπεί στις δύο ισημερίες. Για το βόρειο ημισφαίριο η μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο (21 Ιουνίου) ενώ η μικρότερη ημέρα τοποθετείται στο χειμερινό ηλιοστάσιο (21 Δεκεμβρίου). Αυτός ο ρυθμός που είναι υπεύθυνος και για την αλλαγή των εποχών, ερμηνεύτηκε από την αρχαιότητα ως ένα συμβολικό ταξίδι του ήλιου, ή ακόμα και ως μία διαδικασία θανάτου και επαναγέννησής του. Για την φυσική επιστήμη, συνιστά απλά το αποτέλεσμα ενός φυσικού φαινομένου, που οφείλεται στην κλίση του άξονα της γης.

Η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο κινούμενη σε μία κυκλική τροχιά που βρίσκεται σε ένα νοητό επίπεδο που τον περιβάλλει. Η γη περιστρέφεται και γύρω από τον εαυτό της με άξονα που βρίσκεται σε κλίση 23 μοιρών και 27 λεπτών της μοίρας σε σχέση με το επίπεδο της τροχιάς της γύρω από τον ήλιο. Επειδή η ιδιοπεριστροφή της μοιάζει με αυτήν ενός γυροσκοπίου, ο άξονάς της δείχνει συνεχώς σε ένα σημείο του ουρανού που βρίσκεται κοντά στον Πολικό Αστέρα (Βόρειος Ουράνιος Πόλος).

Λόγω της κλίσης του άξονά της, καθώς η Γη κάνει το ταξίδι της γύρω από τον ήλιο, το φως που δέχεται από αυτόν το βόρειο και το νότιο ημισφαίριο δεν είναι πάντοτε το ίδιο. Στη διάρκεια του χειμώνα, στο βόρειο ημισφαίριο ο άξονας της γης είναι στραμμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε οι περιοχές αυτού του ημισφαιρίου να βρίσκονται πιο μακριά από τον ήλιο, ενώ αντίθετα οι περιοχές του νότιου ημισφαιρίου βρίσκονται πιο κοντά (στις περιοχές αυτές υπάρχει καλοκαίρι όταν στο βόρειο ημισφαίριο υπάρχει χειμώνας). Η κορύφωση αυτού του φαινομένου συμβαίνει στα ηλιοστάσια.

Έτσι στο χειμερινό ηλιοστάσιο η προβολή του ηλιακού φωτός στην επιφάνεια της γης που βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο έχει το μικρότερο πλάτος σε σχέση με όλον τον χρόνο και κάθε περιοχή φωτίζεται από τον ήλιο για χρονικό διάστημα που είναι μικρότερο από κάθε άλλη μέρα του χρόνου. Επίσης, ο ήλιος βρίσκεται χαμηλότερα στον ορίζοντα σε σχέση με το καλοκαίρι και οι σκιές των αντικειμένων το μεσημέρι εμφανίζονται πιο μακριές. Αυτή είναι και η μικρότερη ημέρα του χρόνου. Μετά τις 21 Δεκεμβρίου, το βόρειο ημισφαίριο έρχεται πιο κοντά στον ήλιο και η ημέρα μεγαλώνει, για να φτάσει στην κορύφωσή της στις 21 Ιουνίου, οπότε θα ξεκινήσει και πάλι η ελάττωσή της.

Παραδόσεις που συνδέονται με το χειμερινό ηλιοστάσιο και τον εορτασμό των Χριστουγέννων

Ο εντοπισμός των ηλιοστασίων αποτελεί μία γνώση που μπορεί να ανιχνευτεί σε πολύ αρχαίες εποχές. Μνημεία που η σκοπιμότητα της κατασκευής τους αποτελούν ένα αίνιγμα μέχρι και σήμερα, φαίνεται πως είναι κατασκευασμένα με τρόπο τέτοιο που να λαμβάνει υπόψη του αστρονομικά φαινόμενα όπως αυτά των ηλιοστασίων. Δύο τέτοια μνημεία της αρχαιότητας είναι το Stonehenge της Αγγλίας και το Newgrange της Ιρλανδίας, στα οποία κάθε χρόνο συγκεντρώνονται χιλιάδες άνθρωποι από όλον τον κόσμο (στο Stonehenge για το θερινό και στο Newgrange για το χειμερινό ηλιοστάσιο) για να παρακολουθήσουν τα συμβολικά μηνύματα του φωτός, που είναι αποτυπωμένα στην κατασκευή των μνημείων αυτών εδώ και χιλιάδες χρόνια. Επίσης, στις παραδόσεις διάφορων λαών βλέπουμε να εορτάζεται το χειμερινό ηλιοστάσιο με ποικίλους τρόπους, δίνοντας στοιχεία του εορτασμού τους και στις γιορτές των Χριστουγέννων.

Οι Ρωμαίοι τιμούσαν το χειμερινό ηλιοστάσιο με μία γιορτή που λεγόταν Saturnalia. Στη γιορτή αυτή κατείχαν εξέχουσα θέση τα αειθαλή δέντρα όπως το έλατο, οι σκλάβοι έτρωγαν στο ίδιο τραπέζι με τους κυρίους τους και εκλεγόταν ένας βασιλιάς καρικατούρα, που προέδρευε στη γιορτή. Η ημέρα ήταν αργία, δεν επιτρεπόταν η εκτέλεση κρατουμένων και οι άνθρωποι παρέλαυναν στους δρόμους φορώντας μάσκες, ενώ αντάλλαζαν μεταξύ τους δώρα. Η γιορτή αυτή ήταν αφιερωμένη στον θεό Σατούρνους, που αντιστοιχεί στον θεό Κρόνο.

Στους Σκανδιναβούς ο εορτασμός του χειμερινού ηλιοστασίου συνέπιπτε με τον εορτασμό της θεάς Γιούλ (η Γιούλ είναι θεότητα της θρησκείας Αζατρού, που είναι μία εκ των δύο αναγνωρισμένων θρησκειών της Ισλανδίας, μαζί με τον Λουθηρανισμό). Το όνομα της Γιούλ προέρχεται από τη νορβηγική λέξη 'Jul' που σημαίνει τροχός. Η νορβηγική θεά Φρέγια, καθόταν και ύφαινε στον τροχό (Γιούλ) τις μοίρες των ανθρώπων. Ο εορτασμός της Γιούλ συνδέεται με τον κύκλο των εποχών και την συνέχεια της ζωής και αποτελεί μία εκ των τεσσάρων σημαντικών γιορτών της Αζατρού, που αφορούν τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες. Η Γιούλ γιορτάζεται στο χειμερινό ηλιοστάσιο και ο εορτασμός της είναι μια οικογενειακή γιορτή. Στη γιορτή αυτή παραδοσιακά έκαιγαν ένα κούτσουρο και πίστευαν ότι το έθιμο αυτό θα έφερνε καλή τύχη σε κάθε νοικοκυριό. Επίσης άναβαν κεριά και κρέμαγαν καμπανάκια στα κλαδιά των δέντρων, για να μπορούν να αντιληφθούν την εμφάνιση κάποιου καλού πνεύματος. Για τα καλά πνεύματα κρέμαγαν ακόμα γλυκά και φαγώσιμα στα δέντρα, ενώ στην κορφή τοποθετούσαν ένα αστέρι που συμβόλιζε τα πέντε στοιχεία. Θεωρείται ότι η γιορτή αυτή έχει τις ίδιες ρίζες με τη χριστιανική εορτή των Χριστουγέννων, γιατί παλαιότερα ο εορτασμός των Χριστουγέννων δε γινόταν σε μία δεδομένη ημερομηνία. Η εδραίωση της 25ης Δεκεμβρίου ως ημέρας για τη γιορτή των Χριστουγέννων οφείλεται στον Πάπα Ιούλιο τον 1ο, που τον 4ο αιώνα μ. Χ. καθιέρωσε την ημερομηνία αυτή ώστε να αντικατασταθούν οι 'παγανιστικές' εορτές με τη χριστιανική εορτή.

Στη νορβηγική μυθολογία ο Μπάλντρ, γιος του Οντίν και της Φριγκ και θεός του ηλίου του καλοκαιριού, σκοτώνεται από ένα βέλος που είναι φτιαγμένο από φύλλο γκυ. Ο Λόκι, το πνεύμα του κακού, έφτιαξε το βέλος και το έδωσε στον αδελφό του Μπαλντρ, τον Όντουρ, ο οποίος είναι ο θεός του χειμώνα. Η Φριγκ προσπαθώντας να τον επαναφέρει στη ζωή έκλαψε και τα δάκρυά που έριξε γι' αυτόν έγιναν μούρα που άνθισαν στα κλαδιά του γκυ. Ο Μπαλντρ παρέμεινε στον κόσμο των νεκρών και περιμένει την επαναγέννησή του στο νέο κόσμο που θα δημιουργηθεί μετά το Ραγκναρόκ (η μάχη του τέλους του κόσμου). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή όμως, η ιστορία του θανάτου του Μπαλντρ είχε αίσιο τέλος, αφού η μητέρα του κατάφερε να τον επαναφέρει στη ζωή και έτσι τα μούρα στα κλαδιά του γκυ είναι δάκρυα χαράς και κάθε φορά που συναντιούνται άνθρωποι κάτω από ένα γκυ, αγκαλιάζονται και φιλιούνται γιορτάζοντας την επαναφορά του θεού του φωτός.

Πολλές παραδόσεις που συνδέονται με τον εορτασμό των Χριστουγέννων προέρχονται από τη θρησκεία του θεού Μίθρα. Στις 25 Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι είχαν μια γιορτή που ονομαζόταν 'Dies Natalis Solis Invicti' και αντιστοιχούσε στη γέννηση του ανίκητου Ήλιου, του ήλιου της Δικαιοσύνης που κάθε χρόνο ξαναγεννιόταν για να επαναφέρει τον κόσμο την τάξη. Επίσης, η ημέρα αυτή θεωρούνταν ότι αντιστοιχούσε στο χειμερινό ηλιοστάσιο, που οι Ρωμαίοι το ονόμαζαν 'Μπρούμα'. Παράλληλα, η γιορτή του ανίκητου ήλιου συνέπιπτε με τα Σιγκιλάρια, στη διάρκεια των οποίων οι Ρωμαίοι έκαναν στα παιδιά τους δώρα όπως πήλινα σκεύη, δαχτυλίδια και σφραγίδες. Συχνά δε, στόλιζαν τα σπίτια τους με πράσινα φυτά.

Ο Ήλιος ως θεότητα

Ο Ήλιος αποτελεί θεϊκό σύμβολο από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Ο αιγυπτιακός θεός Ρα ήταν ο θεός Ήλιος και θεωρούνταν ως δημιουργός του φωτός και του κόσμου. Από τον θεό Ρα γεννήθηκε το ζεύγος Σου και Τεφνούτ, που αντιστοιχούν στη γη και στον ουρανό. Ο θεός Ρα απεικονίζεται συχνά ως ένας ηλιακός δίσκος με φτερά ή ως ένα θεϊκό ηλιακό μάτι και τον συναντούμε σαν μυστηριακό θεό Ατούμ Ρα και δημιουργικό θεό Άμμων Ρα.

Ο Μίθρας που λατρευόταν από τους Ρωμαίους από τον 1ο π.Χ. μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα, ήταν αρχαίος περσικός θεός του φωτός και της σοφίας. Στην Αβέστα (ιερά συγγράμματα του Ζωροαστρισμού) εμφανίζεται ως πνεύμα του καλού, της αλήθειας και της τάξης. Μετά τον 7ο π.Χ. αιώνα ταυτίστηκε με τον θεό Ήλιο και ως τέτοιος λατρεύτηκε και από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Οι Έλληνες τιμούσαν τον θεό 'Ήλιο' και θεωρούσαν ότι διέσχιζε τον ουρανό από την ανατολή στη δύση κάθε μέρα καθισμένος επάνω σε ένα χρυσό άρμα και στο ηλιοβασίλεμα χανόταν πίσω από τον ωκεανό.

Ο Ήλιος έχει λατρευτεί και ως αρσενική, αλλά και ως θηλυκή θεότητα. Για τους Εσκιμώους της Γροιλανδίας αντιστοιχεί στην ηλιακή θεά Μαλίνα. Η Μαλίνα και ο αδελφός της ο Ανινγκάν, θεός του φεγγαριού, ζούσαν μαζί. Μπλέχτηκαν όμως σε έναν τρομερό καυγά και η Μαλίνα λέρωσε το πρόσωπο του αδελφού της με μαύρη λάσπη. Τρομαγμένη από την πράξη της αυτή, έτρεξε και έφυγε όσο πιο μακριά μπορούσε πηγαίνοντας προς τον ουρανό, όπου έγινε ο ήλιος. Ο Ανινγκάν την κυνήγησε και έγινε το φεγγάρι. Αυτό το κυνηγητό συνεχίζει ακόμα και έτσι κάθε μέρα και κάθε νύχτα ο ήλιος και το φεγγάρι ανταλλάσσουν τις θέσεις τους στον ουρανό.

Στην Ιαπωνία επίσης, ο Ήλιος είναι γένους θηλυκού. Η Αματεράσου, η θεά του Ήλιου, γεννήθηκε από τις σταγόνες που έπεσαν από το δεξί μάτι του θεού Ιζανάκι, ήταν η ανώτερη των θεών και βασίλευε με δικαιοσύνη στον ουρανό, ενώ φώτιζε και ζέσταινε τη γη. Ο αδελφός της ο Σουσάνο Γούο όμως, ο θεός της καταιγίδας, συνεχώς την ενοχλούσε κι έτσι η Αματεράσου κρύφτηκε στη σπηλιά του ουρανού και έφραξε την είσοδο με έναν ογκόλιθο κι έτσι ο κόσμος βυθίστηκε στο σκοτάδι. Οι Θεοί προσπάθησαν να βρουν κάποιον τρόπο για να τη βγάλουν από τη σπηλιά. Οκτώ εκατομμύρια Θεοί συγκεντρώθηκαν απ' έξω έχοντας μαζί τους διάφορα απαραίτητα αντικείμενα για να τη δελεάσουν: έναν κόκορα, έναν καθρέφτη, ένα περιδέραιο με πολύτιμα πετράδια και μια ξύλινη σκάφη. Στην αρχή άναψαν μεγάλες φωτιές για να φωτίσουν καλά τον χώρο και κρέμασαν τον καθρέφτη και το περιδέραιο σ' ένα δέντρο ώστε τα πετράδια του να αστραποβολούν από τις φλόγες. Έπειτα έκαναν τον κόκορα να κακαρίζει σα να ξημέρωνε. Τα κόλπα αυτά έπεισαν την Αματεράσου ότι ένας καινούργιος ήλιος είχε εμφανιστεί στον ουρανό, που σύμφωνα με τα λεγόμενα των άλλων θεών ήταν πιο λαμπρός από εκείνη. Η Αματεράσου έσπρωξε τον βράχο που έκλεινε την είσοδο της σπηλιάς για να δει καλύτερα και έτσι κατάφεραν και την έβγαλαν έξω. Από τότε, ο ήλιος συνεχίζει καθημερινά το ταξίδι του στον ουρανό.



Κάποτε υπήρχαν δέκα Ήλιοι, που διέτρεχαν τον Ουρανό ο ένας μετά τον άλλο, τη μία μέρα μετά την άλλη. Κάθε μέρα μονάχα ένας Ήλιος μπορούσε να εμφανίζεται στον Ουρανό, ενώ οι υπόλοιποι Ήλιοι θα έπρεπε να περιμένουν τη σειρά τους. Ύστερα από λίγο καιρό όμως, οι Ήλιοι αποφάσισαν ότι θα εμφανιζόντουσαν όλοι μαζί στον Ουρανό και η Γη ζεστάθηκε τόσο πολύ, που τόση θερμότητα οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να την αντέξουν. Ζήτησαν από τους Ήλιους να εμφανίζονται μοναχοί τους, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν. Κι έτσι, ο πατέρας των ανθρώπων ζήτησε στον τοξότη Yi να κατέβει από τους Ουρανούς για να επιπλήξει τους ανυπάκουους Ήλιους. Εκείνος, σκότωσε τους εννέα και έμεινε μονάχα ένας, αυτός που ακόμα και σήμερα βασιλεύει στον Ουρανό.
(Κινέζικος μύθος)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου