Αφοσίωση και Ιπποτικό ιδεώδες

Όταν εξαφανίστηκαν από τον κόσμο η πιστότητα, η δικαιοσύνη, η αλήθεια και άρχισαν να κυριαρχούν το μίσος, η δολιότητα, η προσβολή, το ψεύτισμα, εμφανίστηκε η Ιπποσύνη, γράφει ένας από τους κορυφαίους διανοητές του Μεσαίωνα, ο Ραϋμόνδος Λιούλ (βλ. X. Μ. Γκητάκου, Το Βιβλίο της Ιπποσύνης του Ραϋμόνδου Λιούλ, εκδ. Γκοβόστη, σ. 173). Πράγματι, ο όρος Ιππότης προσδιορίζει έναν «τύπο» ανθρώπου αφιερωμένου σε υψηλό σκοπό: Η υψηλή αποστολή εκφράζεται στον τρόπο δράσης και στο ήθος της δράσης. Ο Ιππότης είναι ο θεματοφύλακας της Παράδοσης, δηλαδή της αιώνιας και αμετάβλητης αλήθειας, όπως εμφανίστηκε στη μεσαιωνική περίοδο.

Η ιπποτική στάση ζωής αποτυπώνει ένα βαθύτερο εσωτερικό όραμα, εμπνεόμενο από υπερβατικές αξίες.

Γι' αυτό και η αποστολή του Ιππότη δεν είναι απλά αρρενωπή, ηρωική, πολεμική, αλλά συνεχής άσκηση και άνοδος με υπερβατική διάσταση. Ο Άγιος Βερνάρδος του Κλαιρβώ γράφει ειδικότερα για τη Ναϊτική Ιπποσύνη ότι είναι αφιερωμένη ακατάπαυστα και ταυτόχρονα σε διπλή σύγκρουση, κατά της σάρκας και του αίματος και κατά του πνεύματος του κακού (βλ. Βύρωνα Πολύδωρα και X. Μ. Γκητάκου, Θρύλοι των Σταυροφοριών και η Ναϊτική Ιπποσύνη, εκδ. Αρσενίδη). Η πνευματική διάσταση της Ιπποσύνης είναι γεγονός με χαρακτήρα πραγματικά υπερφυσικό κατά το μέτρο που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά δύναμης, θάρρους, απόλυτης ανιδιοτέλειας και εσωτερικής αγνότητας, έναντι των οποίων οι πολεμικές αρετές δεν εκφράζουν αντίθεση, αλλά ανάλογη εξωτερική αντανάκλαση (Renato del Ponte, Η μεσαιωνική αυτοκρατορική ιδέα. Ανακοίνωση στην Εταιρεία Παραδοσιακών Σπουδών, μετ. X. Μ. Γκητάκος).

Οι βασικές ιπποτικές αρετές είναι η σοφία, το θάρρος, η πιστότητα και η τιμή. Στο μεσαιωνικό κείμενο Ordene de chevalerie ορίζεται ότι ο Ιππότης

• δεν πρέπει να συναινεί σε ψευδή κρίση,
• δεν πρέπει να μετέχει με οποιοδήποτε τρόπο σε συνωμοσία,
• πρέπει να τιμά όλες τις γυναίκες και να είναι έτοιμος να τις βοηθήσει,
• πρέπει να παρακολουθεί, όταν είναι δυνατό, μια Λειτουργία κάθε ημέρα και να νηστεύει κάθε Παρασκευή σε ανάμνηση του Πάθους του Χριστού.

Ο Άθως Τσούτσος (Ιπποσύνη και Ατομικισμός. Εισήγηση στο Πρώτο Διεθνές Διεπιστημονικό Συνέδριο Μεσαιωνικών Σπουδών που οργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών) παρατηρεί ορθώς ότι «η Ιπποσύνη συνδέθηκε με το φεουδαρχικό σύστημα, αλλά και με την κυριαρχία της Εκκλησίας και έλαβε και από τις δύο αυτές πηγές στοιχεία για τη διαμόρφωσή της: κυρίως την πολεμική αρετή και την ψυχική ανωτερότητα».

Οι διηγήσεις του Γκράαλ διαγράφουν το ιστορικό πρότυπο για τα Ιπποτικά Τάγματα και η Στρογγυλή Τράπεζα είναι το αρχέτυπο των Ιπποτικών Ταγμάτων (βλ. Χ. Μ. Γκητάκου, Αρθούρος. Θρύλος και Ιστορία, εκδ. Αρσενίδη). Στα αφηγήματα του Κύκλου του Γκράαλ, το οποίο είναι σύμβολο επικοινωνίας με το επέκεινα, τονίζεται ότι κατά την επιδίωξη παλινόρθωσης μετά από περίοδο παρακμής, οι αληθινοί Ιππότες θα ξεχωρίσουν από τους ψευδοιππότες και η γήινη ιπποσύνη θα καταστεί Ουράνια Ιπποσύνη. Αυτό δείχνει την πορεία για πραγματική ανανέωση, γράφει ο Mario Polia: απαιτείται η Ιπποσύνη, μονοπάτι της δράσης και μαρτυρία δικαιοσύνης, να μεταμορφωθεί σε πάλη, αγώνα και εσωτερική νίκη, δηλαδή σε Ουράνια Ιπποσύνη. Στην Ουράνια Ιπποσύνη, λέγει ο ερημίτης Τρεβρίζεντ στο έργο Πάρσιφαλ του Βόλφραμ φον Έσενμπαχ, δεν πρόκειται πια για σφαγή των εχθρών με τη δύναμη της αξίας, αλλά πρόκειται για πράγματα του πνεύματος. Η μάχη κατά των εχθρών, όταν δεν εξαντλείται στην απλή υλική σύγκρουση, μπορεί να επιτρέψει στον ήρωα την είσοδο στις περιοχές του Είναι που προσδιορίζονται για όσους ακολουθούν την οδό της Ορθής Δράσης και φθάνουν στον mors triumphalis.

Οι δεσμοί μεταξύ του ιπποτικού ιδεώδους και άλλων στοιχείων της θρησκευτικής συνείδησης, της συμπόνιας, της δικαιοσύνης, της πιστότητας, γράφει ο J. Huizinga (The Waning of the Middle Ages, βλ. την έξοχη έκδοση της The Folio Society, London, 1998), δεν είναι καθόλου εικονικοί ή επιφανειακοί: ωστόσο δεν είναι αυτοί που καθιστούν την Ιπποσύνη κατ' εξοχήν μορφή της ωραίας ζωής. Ούτε το γεγονός ότι οι ρίζες της ήταν βαθιά ριζωμένες στο αρρενωπό θάρρος θα αρκούσε να την ανυψώσει σε εκείνο το επίπεδο, αν ο Έρωτας δεν ήταν η φλόγα που έφερε σε αυτό το πλέγμα αισθημάτων και ιδεών τη θέρμη της ζωής. Το βαθύ ασκητικό χαρακτηριστικό και το γενναίο πνεύμα θυσίας που διέπουν το ιπποτικό ιδεώδες, συνδέονται στενά με το ερωτικό υπόβαθρο αυτής της στάσης ζωής.

Οι ιπποτικές αντιλήψεις για τον Έρωτα έχουν βαρύνουσα πολιτισμική, πολιτική και κοινωνική σημασία. Καταρχήν επηρέασαν τη διαμόρφωση του ιπποτικού κώδικα συμπεριφοράς προς τις γυναίκες. Σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, η αφοσίωση στην αγαπημένη είχε και την έννοια ενδυνάμωσης του δεσμού του ατόμου με την κοινωνία (δεδομένου, άλλωστε, ότι η γυναίκα συμβολίζει την κυριαρχία).

Η Γυναίκα εμπνέει τον Ιππότη αλλά και του επιβάλλει ορισμένες δοκιμασίες. Ο Ιππότης ορκίζεται αφοσίωση σε μία γυναίκα και εκείνη κρίνει την αξία και την τιμή του. Ο Ιππότης προσπαθεί να ξεπεράσει τις δοκιμασίες με τη βοήθειά της, με την παρουσία της, η οποία γίνεται αισθητή με το να έχει μαζί του (συνήθως στην ασπίδα ή στην περικεφαλαία του) κάτι που έχει αγγίξει το σώμα της. Μάχεται με τα διακριτικά της χρώματα και σε αυτήν αφιερώνει τα κατορθώματά του. Ο έρωτας τον ενισχύει ώστε να αποδειχθεί άξιος της αγάπης της. Όταν αγωνίζεται, ο Ιππότης έχει το νου του στη αγαπημένη του: αυτήν επικαλείται στις δύσκολες στιγμές και το όνομά της προφέρει όταν πέφτει στη μάχη. Αν νικήσει, περιμένει την ανταμοιβή του: το φιλί και την αγάπη της. Αν πεθάνει, εξασφάλισε την αθανασία του Σταυροφόρου.

Ο Μ. Scaligero (Graal. Saggio sul Mistero del Sacro Amore, Perseo, Roma, σελ. 104-105) τονίζει ότι ο ιερός έρωτας είναι η δύναμη που ξεπερνά τον πόνο και το θάνατο. Ο ιπποτικός έρωτας δεν δεσμεύεται από όρια. Οι μεγάλοι έρωτες, όπως έξοχα και αθάνατα προβάλλονται στον Κύκλο του Γκράαλ και στη Θεία Κωμωδία του Δάντη για την Γκουϊνεβήρα, την Ιζόλδη, τη Φραντζέσκα ντα Ρίμινι και τη Βεατρίκη ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.

Στο μεσαιωνικό πολιτισμικό και πολιτικό ρεύμα του Γιβελλινισμού και στο μυστικό κίνημα των Πιστών του Έρωτα (Fedeli d’ Amore) κυριαρχεί ο συμβολισμός της Γυναίκας και η λατρεία προς τη Γυναίκα. Ειδικότερα στους Πιστούς του Έρωτα, γράφει ο Ιούλιος Έβολα, η γυναίκα δεν περιοριζόταν σε σύμβολα: όλα τα δεδομένα οδηγούν στη σκέψη ότι -τουλάχιστον εν μέρει- υπήρχαν επαφές με τη δύναμη της θηλυκότητας, με αρχή, ίσως, τον έρωτα αληθινών γυναικών, ο οποίος οδηγεί προς μυητική κατεύθυνση.

Η μεσαιωνική έννοια ότι ο έρωτας είναι το μέτρο της ευγενούς ζωής και η πηγή όλων των αρετών, υποστηρίζει ο P.J.C. Field (εισαγωγή στο έργο Sir Thomas Malory, Le Morte Darthur - The Seventh and Eight Tale, Hadder and Stoughton, σελ. 15), ήταν κάτι περισσότερο από νέα: ήταν επαναστατική.

Δρ X. Μ. Γκητάκος
"Ιποσσύνη - Το μονοπάτι του έρωτα" (εκδόσεις Αρσενίδη)