Ιδεολογία: Το κακέκτυπο της φιλοσοφίας

Πριν αναλύσουμε αυτό το μέγα ζήτημα, θα πρέπει να ορίσουμε τους σκοπούς της φιλοσοφίας και της ιδεολογίας.

Η φιλοσοφία προϋπάρχει της ιδεολογίας κι έχει ως μοναδικό σκοπό την αναζήτηση της αλήθειας, μέσω της έρευνας και της εξέτασης των φαινομένων. Στα αρχαία χρόνια, η επιστήμη ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη φιλοσοφική πρακτική και δεν ήταν, όπως στη σύγχρονη εποχή, διαιρεμένη σε κατηγορίες (θετικές, φυσικές κ.ά.). Η φιλοσοφία ασχολείται περί φύσεως, περί κόσμου, περί ανθρώπων και πολλών ζητημάτων φτάνοντας στην κορύφωσή της από τον Αριστοτέλη. Ο διαχωρισμός της επιστήμης από τη φιλοσοφία και η διαίρεση της πρώτης σε διάφορες κατηγορίες, συνετελέσθη από τους αγγλοσάξονες και συνεχίζεται έως σήμερα από τους Αμερικανούς. Για τους αρχαίους Έλληνες, αυτός ο διαχωρισμός ήταν αδιανόητος. Κατά τα μεσαιωνικά και βυζαντινά χρόνια, η φιλοσοφία αντικαταστάθηκε από τη θεολογία, όμως δεν εγκαταλείφθηκε.

Πολλοί διατείνονται ότι η φιλοσοφία δεν απευθύνεται στους πολλούς, δηλαδή στη μάζα. Διότι η μάζα αδυνατεί να φτάσει σε τέτοια επίπεδα και να τα κατανοήσει. Πράγμα ανυπόστατο και αναπόδεικτο, αφού ποτέ στη ιστορία δεν εφαρμόστηκε η φιλοσοφία από κάποιο κράτος.

Παρ’ όλα αυτά, η επιρροή της φιλοσοφίας ήταν τεράστια και σ’ αυτήν οφείλουμε:

• Την δημιουργία της έννοιας της επιστήμης, όπου εξηγεί βάσει λογικής την εκδήλωση των φυσικών φαινόμενων. Παλαιότερα τα απέδιδαν στην ύπαρξη κάποιας θεότητας.
• Την διαμόρφωση του Πολίτη, της Πολιτείας και των σκοπών τους.
• Την δημιουργία της πολιτικής τέχνης και σκέψης και την εξύψωσή της σε δυσθεώρητα μεγέθη.
• Την καθιέρωση της έρευνας και της σκέψης επί παντός επιστητού (περί δικαιοσύνης, ηθικής, ψυχής, θείου, κόσμου, φύσης, πολιτευμάτων κ.λπ.).
• Την γέννηση του διαλόγου.

Στην εποχή μας η φιλοσοφία έχει πάψει να εξασκείται όπως στην αρχαιότητα, ενώ οι ελάχιστοι εναπομείναντες σύγχρονοι φιλόσοφοι, είτε έχουν παρεκκλίνει από τον αρχικό σκοπό (η αναζήτηση της αλήθειας) και περιορίζονται σε σοφιστείες, είτε εδράζονται σε εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις. Οι λόγοι είναι αυτοί που προαναφέρθηκαν κι ένας ακόμη: Η ιδεολογία.

Όλες οι ιδεολογίες έχουν βασιστεί σε φιλοσοφικές πεποιθήσεις κι αρχές, όμως ο σκοπός τους διαφέρει. Ο σκοπός των ιδεολογιών, δεν είναι η αναζήτηση της αλήθειας, αλλά η εφαρμογή ενός αξιακού συστήματος στην κοινότητα. Αποτελούν δόγματα, αφού όλες έχουν ένα σκληρό πυρήνα ο οποίος δεν επιδέχεται αλλαγές, ενώ κάποιες άλλες παραμένουν εντελώς απαράλλακτες. Το γεγονός ότι έχουν πάρει κομμάτια από τη φιλοσοφία, δεν αποτελεί εξέλιξη αλλά φτηνή αντιγραφή προσαρμοσμένη στις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις του εκφραστή ή διαμορφωτή της ιδεολογίας. Αν και οι ιδεολογίες διαφέρουν μεταξύ τους, αφού διαφέρουν οι σκοποί και οι αρχές μεταξύ τους, έχουν και σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά.

Αυτά που παλαιότερα ήταν στον πολιτικό σχεδιασμό κάθε ηγεσίας, όπως η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η φιλοπατρία, η αξιοκρατία, η ισονομία κ.ά. έγιναν κτήμα της κάθε ιδεολογίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον διαχωρισμό αυτών των σημαντικών ζητημάτων σε ιδεολογικές παρατάξεις και τη διακοπή της συνεχούς, μακρόπνοης και ολοκληρωμένης πολιτικής από την εκάστοτε ηγεσία.

Οι δε ιδεολόγοι εν αντιθέσει με τους φιλοσόφους, έχουν ασπαστεί ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό πλαίσιο, στο οποίο έχουν προσαρμόσει τον τρόπο ζωής τους. Διαθέτουν ένα ρομαντισμό, ο οποίος αρχικώς γοητεύει αλλά στερείται ρεαλισμού και φτάνει στα όρια του ουτοπισμού και του φανατισμού. Έχουν ασπαστεί ιδέες, αλλά δεν παράγουν ιδέες.

Οι ιδεολογίες αποτελούν την τροχοπέδη της πολιτικής και των εθνών. Στερούνται ρεαλισμού και είναι εκ φύσεως περιορισμένες γιατί έχουν δογματική δομή.

Η επιρροή τους είναι τεράστια κι έχουν προκαλέσει:

• Στασιμότητα στις επιστήμες* και στην πολιτική τέχνη, λόγω του δογματικού χαρακτήρα τους που θέτει όρια και απορρίπτουν ό,τι δεν είναι ιδεολογικά σύμφωνο.
• Οικειοποίηση και διαστρέβλωση αρχών και αξιών.
• Προσδοκία για μία ουτοπική κοινότητα.
• Φανατισμό.

Σε τι υστερεί η πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλη ή το έργο «Πολιτεία» του Πλάτωνος από οποιαδήποτε ιδεολογική θεωρία; Γιατί  να αναζητούμε τις αξίες και τα ήθη στα ιδεολογικά ευαγγέλια και όχι στην πιο γνήσια μορφή τους;

Τα έθνη και ειδικότερα οι ασχολούμενοι με την πολιτική, πρέπει να συνειδητοποιήσουν τον επιζήμιο ρόλο των ιδεολογιών. Η ανάπτυξη των εθνών πρέπει να βασίζεται σε μία ρεαλιστική μακρόπνοη εθνική πολιτική, στηριγμένη στην ιστορία της και τον πολιτισμό της. Να αποδέχονται αντικειμενικά ό,τι είναι ωφέλιμο και να απορρίπτουν ό,τι είναι επιζήμιο. Οφείλουν δε, να δώσουν τη δυνατότητα στον κάθε πολίτη να μελετήσει και να αναπτύξει τις επιστήμες και την πολιτική τέχνη μέσα στους κόλπους της κοινότητας. Μόνον έτσι δύναται να αναπτυχθεί ένα έθνος, αποδεσμευμένο από στεγανοποιημένες ιδεολογικές δοξασίες.

Δεν απαιτείται η ύπαρξη της ιδεολογίας που θα υπαγορεύει το ορθό και μη ορθό. Ας μην παραβλέπουμε επίσης το γεγονός ότι οι ιδεολογίες δημιουργήθηκαν από διάφορες προσωπικότητες, οι οποίες έχουν προσδώσει και υποκειμενικά χαρακτηριστικά σ’ αυτές.

Ο αδιάψευστος και σταθερός οδηγός για το έθνος είναι η ιστορία του, ο πολιτισμός του και ο πολιτικός ρεαλισμός. Βάσει αυτών μπορεί να πορευθεί, να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί.

Εν τέλει, θα επικαλεστώ την ρήση του Πλάτωνος, ο οποίος συμπυκνωμένα αναφέρει όλα όσα γράφτηκαν παραπάνω: Για να ευημερήσει και να αναπτυχθεί πραγματικά μία πολιτεία, πρέπει οι βασιλείς να γίνουν φιλόσοφοι ή οι φιλόσοφοι να γίνουν βασιλείς.

* Εάν διαβάσετε σοβιετική επιστήμη, θα καταλάβετε το μέγεθος του παραλογισμού που διέκρινε και διακρίνει τους πιστούς ιδεολόγους. Επρόκειτο για «επιστήμη» προσαρμοσμένη στην ιδεολογική γραμμή του κράτους.

Παναγιώτης Χ.

Δίκτυο Ιδεών & Αναλύσεων