Κωνσταντίνος Καραβίδας: Η σύνθεση του ατομικού με το συλλογικό στον κοινοτισμό

Ο  ελληνικού τύπου κοινοτισμός διαφέρει  ποιοτικά και ουσιαστικά από μορφές κοινοτισμού που συναντάμε τόσο στη δύση όσο και στην ανατολή. Ο  ελληνικού τύπου κοινοτισμός δεν αλλοτριώνει τα προτάγματά του υιοθετώντας νεωτερικά πολιτικά πρόσημα (αριστερά ή δεξιά) ούτε λαμβάνει χαρακτηριστικά κλειστού πολιτικού συστήματος. Ο  κοινοτισμός  είναι αυτός που είναι και δεν επιδέχεται στην πολιτική του θεώρηση και πράξη κανένα ιδεολογικό υποστηρικτικό δεκανίκι θεωριών που θέλησαν να τον εμπλέξουν με κλειστά συστήματα και ιδεολογήματα της νεωτερικής εποχής. Ο αυθεντικός  κοινοτισμός που προωθεί την αληθινή πολιτική κοινότητα αντιτίθεται τόσο  σε κολεκτιβιστικές θεωρήσεις και στρατηγικές (σοσιαλισμός-κομμουνισμός, αναρχισμός ή νεομαρξικού τύπου αμεσοδημοκρατικές αντιλήψεις) που στόχο έχουν την κατάργηση κάθε ισχνής έννοιας κεντρικής  πολιτείας και κάθε έννοιας  αγοράς όσο  και σε  ατομικιστικές. Όλες οι προσεγγίσεις κολεκτιβιστικού χαρακτήρα ενστερνίζονται στα θεμέλιά τους  την προσήλωση στον διαλεκτικό μαρξιστικό υλισμό και αναρχισμό που είναι  κατασκευάσματα της νεωτερικής  πολιτικής αντίληψης.
Ο  κοινοτισμός, η πραγματική δημοκρατική συγκρότηση μιας πολιτικής κοινωνίας, δεν εξαφανίζει το άτομο, όπως οι κολεκτιβιστικές προσεγγίσεις, αλλά το μεταμορφώνει μέσα στην κοινότητα ως πρόσωπο. Επίσης δεν αποδέχεται την ατομικιστική  νεωτερική θεώρηση  της κοινωνίας αποκόπτοντας το άτομο από κάθε συλλογικότητα ξεριζώνοντας την θεμελιακή βάση της υπόστασής του μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Αποσπάσματα από τις  σελίδες 205-206 του βιβλίου ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ του Μελέτη Μελετόπουλου:

...Η  κοινοτική αλληλεγγύη δεν έχει φιλανθρωπικό χαρακτήρα. Βασίζεται στην πρόσμειξη των ιδιωτικών πόρων με τους κοινούς, στο πλαίσιο των κοινοτικών λειτουργιών. Κάθε μέλος συνεισφέρει ευσυνείδητα, ελεύθερα, αυθόρμητα και ανεπιβούλευτα στην κοινότητα ολόκληρη την απαιτούμενη χειρωνακτική, ηθική και δημιουργική δύναμη , όπως και ολόκληρη την τυχόν εξωκοινοτική ατομική ιδιοκτησία του στο κοινό όφελος. Άλλωστε, ο εξωκοινοτικός ή ο εις  βάρος της κοινότητας προσωπικός πλουτισμός αποδεικνύεται εντελώς περιττός, διότι η κοινότητα είναι η μόνη πραγματική εγγύηση επιβίωσης του ατόμου και της ομάδας. Έτσι ο χαρακτήρας του ατόμου συγχωνεύεται με τον χαρακτήρα της ομάδας και η συντροφικότητα δεν εκφράζεται μόνο στα κοινά συμφέροντα, αλλά αποκτά προσωπικό χαρακτήρα.Οι κοινοτικοί θεσμοί καλύπτουν με αυτόν τον τρόπο το αίτημα της ηθικής ενότητας.

Το κοινοτικό σύστημα καλλιεργεί έτσι το πνεύμα της ειλικρινούς συντροφικότητας και του αυτόματου ανθρώπινου αλληλοσεβασμού και επιβάλλει αυστηρότατες κυρώσεις κατά των κουτοπόνηρων απατεώνων, των ευφυών, συντροφογυγάδων και των αρπάγων. Τους χαρακτηρισμούς  αυτούς ο Καραβίδας τους χρησιμοποιεί με την έννοια ότι η ιδιοτέλεια και η προσωπική στρατηγική διασπά τη συλλογική προσπάθεια και μειώνει το αποτέλεσμα της συνέργειας (μία άποψη, σημειωτέον, που έχει επεξεργαστεί ο νομπελίστας John Nash στη θεωρία των παιγνίων). "Δεν είναι εύκολο να εξαπατήσουμε τον γείτονά μας ατιμωρητί", σημειώνει χαρακτηριστικά, δηλαδή χωρίς συνέπειες για το σύνολο, άρα και για εμάς τους ίδιους. Για αυτό και οι κοινοτικοί θεσμοί κατέστησαν περιττή τη διαλυτική εξυπνάδα στις αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και την εξουδετέρωσαν πλήρως. Γενικά μεγάλος εχθρός του κοινοτικού συστήματος είναι η μοιραία επιπολαιότητα, που καλλιεργεί και ενθαρρύνει την ατομική οίηση και την οκνηρία, την αμοιβαία παραμέληση και όλες τις αντικειμενικώς αβάσιμες, νοσηρά εγωπαθείς και αποσυνθετικές διαφοροποιήσεις.

Στα κοινοτικά πλαίσια, η ατομική ελευθερία είναι οργανική και αυτοδημιούργητη, όχι κάποιο εφεύρημα που μπορεί  να δίδεται σε αυξομειούμενες ποσότητες εκ των άνω. Ο κοινοτισμός  αναγνωρίζει μόνον την ελευθερία που προκύπτει από την "υγιά εμπειρική κατάστρωση των κοινοτικών λειτουργιών και των συναφών αναγκαστικών δεσμεύσεων της ομαδικής αλληλεγγύης και της κοινωφελείας.

Το ατομικό στοιχείο γίνεται, λοιπόν, ανεκτό και μάλιστα αξιοποιείται στα πλαίσια του κοινοτικού συστήματος, αναγόμενο και δικαιωνόμενο από τη συμβολή του στη συλλογική του ευημερία. Τα  θετικά ατομικά χαρακτηριστικά κάθε μέλους της κοινότητας αναδεικνύονται αξιολογικώς, ακριβώς διότι χρειάζονται για τη συλλογική επιβίωση. Ταυτόχρονα, παρατάσσονται τα αρνητικά, αφού προκαλούν ζημία ανυπόφορη, λόγω της στενότητας των πλουτοπαραγωγικών πόρων. Γι' αυτό το κοινοτικό σύστημα είναι διαρκής αγώνας εναντίον κάθε αλλοίωσης της ατομικότητας, είτε αυτή μειώνεται είτε εξογκώνεται δυσανάλογα. Αλλά το ατομικό στοιχείο, στην υγιά του έκφραση, είναι πολύτιμο, γι' αυτό και, σύμφωνα με τον Καραβίδα, αποτελεί κοινοτικό πλεονέκτημα η "γιγάντια και καρποφόρα  τόνωση του ατομικού ηθικού, η οποία εκμαιεύεται μέσα στην καλά ιεραρχημένη και ελεύθερα φιλοτιμημένη κοινοτική ομάδα".        

Σε αυτά τα πλαίσια, η άνοδος του ατόμου στην κοινοτική ιεραρχία είναι αξιοκρατική, δηλαδή δίκαιη, γι' αυτό και υγιής και για το σύνολο και για το άτομο. Το δε στενό "υλικό-ατομικό" συμφέρον όχι μόνο δεν παραγνωρίζεται, αλλά, ίσα ίσα, εξυπηρετείται καλύτερα λόγω της κοινοπραξίας και της παραίτησης κάθε μέλους της κοινότητας από την ιδιοτελή ψευδο-εξυπνάδα. Για αυτό και η κοινοτική κοινοπραξία βασίζεται στις προσωπικές  και όχι στις υλικές σχέσεις, διότι τα μέλη της έχουν κατανοήσει την  πρωτεύουσα σημασία της συνεργασίας και της εξ' αυτής προκύπτουσας συνέργειας. Και η ατομική ιδιοκτησία, παρά τις κοινωφελείς δουλείες της, αποτελεί θεμέλιο εκ των ών ουκ άνευ του κοινοτικού συστήματος, όπως είναι π.χ. η χωρική μικροϊδιοκτησία και η μικροαστική τάξη των μεσογειακών πόλεων. Έτσι, ο ισχυρός κοινοτικός νόμος εγγυάται την ειλικρινή και εντελώς ανεπιβούλευτη ένταξη όλων των πολιτών μέσα στο συνεχές και άλυτο κοινωνικό σώμα της πόλεως.

Ενώ ο καπιταλισμός είναι το κατάλληλο σύστημα για τις μάζες, ο κοινοτισμός ταιριάζει στις ομάδες. Στα πλαίσια του κοινοτικού συστήματος, η ιεραρχία, η ισότητα και η ελευθερία έχουν προσωπική και οντολογική έννοια και όχι διαλεκτική-ορθολογική. Στις μάζες, η ισότητα είναι εντελώς αφηρημένη, διότι στην πράξη δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει ιδανική - νομική - μηχανική ισότητα. Στην ομάδα, η ισότητα και η ελευθερία καταρτίζονται βάσει ζωντανών και όχι μέτρων της αξίας.

Ο κανόνας, λοιπόν, της συμβιώσεως στο κοινοτικό πλαίσιο δεν είναι η "ατομική ελευθερία των δικολάβων", αλλά η δέσμευση της ειλικρινούς συντροφικότητας, που είναι το μόνο όπλο, σε πτωχή χώρα, αποφασιστικής άμυνας εναντίον της διαλυτικής εξυπνάδας και του εμφυλίου πολέμου. Η αληθινή ελευθερία στηρίζεται όχι στην ατομικιστική και εγωιστική άρνηση οιασδήποτε δεσμεύσεως, αλλά στην αλληλεγγύη. Στα πλαίσια του κοινοτισμού, η αρετή αυτή ουδέποτε αμφισβητήθηκε και, συνεπώς, ουδέποτε χρειάστηκε να νομοθετηθεί.

Στον κοινοτισμό δεν υπάρχει ομοιομορφία, διότι αυτή προσκρούει όχι στη θέληση των ανθρώπων, αλλά κυρίως στη φύση των πραγμάτων, που είναι αμετάβλητη.

Πηγή: Ελληνικός Κοινοτισμός